De opvolger van bisschop Moors zou niet zonder inspraak worden benoemd, had het bisdom beloofd. Maar dat liep anders af. De paus wees alle Roermondse kandidaten af en koos de behoudende Gijsen. De nieuwe bisschop werd niet in Roermond gewijd door de Nederlandse kardinaal Alfrink, maar in Rome. Door de paus zelf, en Alfrink moest assisteren. Zo werd de vooruitstrevende Nederlandse kerkprovincie op zijn plaats gezet. De vaste vertegenwoordiger van de Nederlandse bisschoppen in Rome (toevallig een Roermondenaar) schreef in zijn dagboek: ‘Sara difficilissimo’ – het zal zeer moeilijk worden. En dat werd het ook.
Vernieuwingen
In de tijd van het Rijke Roomse Leven was de katholieke kerk in Zuid-Nederland overal zichtbaar aanwezig. Iedereen had in de familie wel priesters, kloosterlingen of missionarissen en missiezusters die in de Derde Wereld het geloof verkondigden. Priesters, paters en nonnen stonden voor de klas op katholieke scholen, zaten in het bestuur van katholieke verenigingen en werden bij elke feestelijkheid uitgenodigd. Katholieke gezinnen had crucifixen en heiligenbeelden in huis en gingen vrijwel dagelijks naar de kerk. De kerk had conservatieve standpunten en de gelovigen gehoorzaamden.
Maar in de jaren zestig veranderde dat. Veel katholieken waren klaar met ondemocratische leiders, de achterstelling van de vrouw, de verkettering van andersdenkenden en het veroordelen van seks buiten het huwelijk en homoseksualiteit. Priesters en religieuzen groeiden mee met de opvattingen van de gelovigen. Tussen 1966 en 1970 vergaderden priesters, religieuzen én gewone gelovigen samen op congressen in Noordwijkerhout over nieuwe standpunten voor de katholieke kerk. De paus vond dat maar niets. De nieuwe bisschop van Roermond moest de kerk terugvoeren naar het rechte pad.
Harde lijn
Gijsen wilde terug naar het Rijke Roomse Leven. Hij ontsloeg de meeste medewerkers van zijn voorganger. Daarna stichtte hij in Rolduc een priesteropleiding oude stijl, want de nieuwe theologische hogescholen vond hij te modern. Missie-organisaties moesten zich niet langer richten op armoedebestrijding in de Derde Wereld, vond hij, maar alleen op de verspreiding van het ware geloof. Hij richtte een eigen missiebureau op, dat kijkdozen verspreidde waarin zwarte kindjes luisterden naar een missionaris met een kruis op zijn borst. In 1979 zei Gijsen in een interview dat er voor homo’s geen plaats was in de kerk.
Dramatische mislukking
Gijsens standpunt over homo’s leidde tot een grote homodemonstratie in Roermond, de eerste Roze Zaterdag. Maar uitgerekend de nieuwe priesteropleiding in Rolduc bleek een broedplaats van homoseksuele contacten te zijn. Berichten hierover deed hij af als leugens. Slechts vier katholieke scholen in heel Limburg voldeden aan zijn strenge eisen. Alle andere scholen wilde hij reorganiseren, wat volkomen onhaalbaar was. De bisschop had een kleine aanhang binnen de kerk, maar vooral veel tegenstanders. Gijsen bezweek onder alle druk en vroeg in 1993 ontslag op dringend doktersadvies. Later werd hij bisschop in IJsland, ver van Limburg. Zijn harde aanpak was op dramatische wijze mislukt. De tijd van het Rijke Roomse Leven was definitief voorbij.
Seksueel misbruik?
In 2010 werd de 78-jarige Gijsen beschuldigd van pedofiele handelingen met twee van zijn leerlingen in de jaren vijftig. Uiteindelijk vond de rechter daarvoor te weinig bewijs. Wel staat vast dat hij in die tijd een jongen op een slaapzaal heeft begluurd. Ook stopte hij als bisschop gevallen van seksueel misbruik door priesters in de doofpot. De Stichting Sint Jan voor Eerlijk Proces, die medewerkers van de rooms-katholieke kerk verdedigt tegen onterechte aanklachten, ging in 2019 demonstratief bidden bij Gijsens graf en vroegen om eerherstel voor Gijsen. Dat heeft de toenmalige bisschop Harrie Smeets geweigerd. De rechter heeft Gijsen immers niet onschuldig verklaard, maar alleen vastgesteld dat schuld of onschuld niet bewezen is.
Johannes Gijsen is niet begraven in de bisschoppenkapel op het Oude Kerkhof, maar in Sittard.
Grote foto: Bisdom Roermond.