Allerheiligen (1 november) en Allerzielen (2 november) horen bij elkaar. Met Allerheiligen worden de katholieke heiligen en martelaren herdacht en met Allerzielen de doden. Eeuwenlang werd met Allerzielen gebeden voor de zielen die in het vagevuur wachtten op toelating tot de hemel. Maar veel mensen geloven daar niet meer in, net zo min als in de hel. Áls we nog in een hiernamaals geloven, dan stellen we ons daarbij een plek voor waar alle overledenen welkom zijn. Tradities zijn hardnekkig maar flexibel.
Día de Muertos in Mexico
Allerzielen is een christelijk feest, maar het is niet puur christelijk gebleven. De oorspronkelijke bewoners van Mexico bewaarden de schedels van hun gestorven familieleden. Rond deze schedels hielden ze rituelen ter ere van de godin Mictecacihuatl, de ‘dame van de doden’.
Toen katholieke missionarissen de Mexicanen tot het christendom bekeerden, probeerden ze deze rituelen af te schaffen. Dat ging niet zomaar, want de mensen wilden hun overleden familie en vrienden blijven gedenken. Zo versmolt het oud-Mexicaanse dodenfeest met het katholieke Allerzielen tot de Día de Muertos (Dodendag). Tradities zijn hardnekkig maar flexibel. Nog altijd strooien de Mexicanen bloemblaadjes uit op begraafplaatsen, nog altijd offeren ze eten en drinken aan de doden en nog altijd staan schedels en geraamtes centraal bij het feest. Zo kreeg Allerzielen lugubere kantjes.
Halloween bij de Kelten
Heidense en lugubere kantjes zitten ook aan dat andere feest dat deze week gevierd is en dat de Allerzielenviering begint te verdringen, Halloween. Oorspronkelijk was Halloween het oudejaarsnachtfeest van de Kelten, die op 1 november de winter en tevens het nieuwe jaar lieten beginnen. De datum staat op de Brits-Ierse eilanden bekend als Samhain of Calan Gaeaf. Met Halloween gingen arme mensen langs de deuren, bedelend om ‘zielencake’ (brood met krenten). Ze waren onherkenbaar verkleed en maakten hun ronde in het donker, alleen verlicht door een geïmproviseerde lamp gemaakt van een uitgeholde knolraap. Zo probeerden ze hun armoede te verbergen, uit schaamte.
In de negentiende eeuw emigreerden miljoenen arme Ieren naar Noord-Amerika. Ook daar wilden ze Halloween vieren, maar knolrapen waren er nauwelijks te vinden. Gelukkig waren er pompoenen in overvloed. Zo veranderden de knolraaplampions in de bekende Halloweenlampions van uitgeholde pompoenen (jack-o’-lanterns). Tradities zijn hardnekkig maar flexibel.
In het welvarende Noord-Amerika werd de bedeltocht ook steeds meer iets voor kinderen. Die vonden het leuk om volwassenen bij wie ze aanbelden een beetje bang te maken. Het griezelaspect werd steeds belangrijker. Uiteindelijk werd er zóveel werk gemaakt van horror-verkleedpartijen dat Halloween weer een feest voor volwassenen werd.
Andere bedelfeesten
Dat het Halloweenfeest van de Brits-Ierse eilanden verwant is met de Sint-Maartensvieringen op het Europese vasteland, weet u waarschijnlijk wel. Immers de Halloweenlampions lijken erg op de Sint-Maartenslampions van uitgeholde voederbieten of suikerbieten. Halloween en Sint-Maarten zijn allebei ‘bedelfeesten’. Bij beide gaan kinderen met hun lampions langs de deuren om te vragen om snoep.
Maar wist u dat ook carnaval van oorsprong een bedelfeest is? En weet u nog hoe in Roermond vroeger op ‘de ellefde van de ellefde’ Sint-Maarten gevierd werd? Daarover kunt u lezen in de volgende aflevering van deze blog.
Grote foto: Allerzielenloop op het Oude Kerkhof, 2019. Foto: Cord Beckmann / PhotoCord fotografie.