Door John Vaessen
Minimaal achttien jaar moesten ze zijn, maar als je zeventien was en eruitzag als achttienjarige werd je ook geselecteerd om dienst te mogen nemen in het vrijwilligersleger dat tussen 1860 en 1870 de Kerkelijke Staat met als hoofd paus Pius IX in Rome verdedigde. Bovendien moest je als aspirant pauselijk zoeaaf een katholieke achtergrond hebben, minstens 1 meter 57 (!) lang zijn en ongehuwd. Voor zover bekend hebben er uit Roermond twaalf zoeaven daadwerkelijk deelgenomen aan gevechten in Italië. Vijf van hen hebben hun laatste rustplaats op het Oude Kerkhof te Roermond.
Paus Pius IX had in 1860 een oproep aan de gehele katholieke wereld gedaan om jonge mannen te vragen hem bij te staan tegen de aanvallen van Victor Emanuel II, aspirant-koning van Italië, en diens bondgenoot Giuseppe Garibaldi, teneinde de dreigende verwoesting van Rome en daarmee de Kerkelijke Staat te voorkomen. Voor vele zoeaven was deelname niet alleen gebaseerd op geloof en idealisme, ook de zucht naar avontuur was een belangrijke factor zich aan te melden. Onder de 3181 geregistreerde Nederlandse Italiëgangers bevonden er zich twaalf uit Roermond: Jac. Cillekens, Johannes Geerlinks, Johannes Haen, Alexander Jansen, Martin Janssens, Christiaan Kleuskens, Johannes Küppers, André Nuyens, Jan Nusselein, Henri Op de Graaf, Joseph van de Venne en Matthijs van de Weijenberg.
Vanuit de verzamelplaats Oudenbosch vertrokken ze per trein via Brussel en Parijs naar Marseille om vandaaruit per boot de Italiaanse havenstad Civitavecchia te bereiken, zo’n 70 kilometer verwijderd van Rome. Omdat het merendeel van de Nederlandse zoeaven geen buitenlandse taal machtig was, werden ze bij vertrek in het bezit gesteld van een zogenaamde ‘biechtspiegel’, een lijst met zevenentwintig genummerde zonden in het Nederlands, Frans en Italiaans. Bij het in een biechtstoel aanwijzen van een nummer werd door de biechtvader op dezelfde manier, middels een andere lijst, de penitentie opgelegd.
Van de zoeaven uit Roermond hebben Jac. Cillekens en Johann Küppers de meeste bekendheid verworven.
Jacobus Nicolas (Jac.) Cillekens (1837-1925), gehuwd met Anna Hubertina Dreessens (1842-1912), was pauselijk zoeaaf tussen 1867 en 1870. Na zijn eervol ontslag ontving hij van de paus de onderscheidingen Pro Petri Sede en Bene Merenti, alsook de herinneringsmedaille Pro Ecclesia et Pontifice. Het echtpaar Cillekens-Dreessens exploiteerde destijds de in Roermond bekende ‘Groot en Kleinhandel in IJzerwaren’ aan de Neerstraat 34. Het echtpaar is bijgezet in de uit 1883 stammende familiegrafkelder op het Oude Kerkhof. Herkenbaar op het graf is het in beton gegoten beeld van een engel met krans, vervaardigd door de beeldhouwer Robert Cauer uit Bad Kreuznach (D).
Johannes Jacobus Küppers (1848-1916) is als zoeaaf slechts een korte tijd (1869-1870) in Italië aanwezig geweest. Ook hij werd onderscheiden met de medailles Bene Merenti en Pro Ecclesia et Pontifice, bovendien met de Ridderorde van Sint-Gregorius de Grote. Johann Küppers, in 1872 gehuwd met Catharina Johanna Kirchner (1854-1931), werd in 1892 voorzitter van de Limburgse Zoeavenbond, later van de Landelijke Algemene Nederlandse Zoeavenbond. Vrijwilligers die tussen 1860 en 1870 geen verzoek aan de koning gericht hadden om deel uit te mogen maken van het pauselijke leger en rechtstreeks naar Italië afreisden, traden hierdoor in vreemde krijgsdienst en verloren bij terugkomst hun staatsburgerschap met alle gevolgen van dien. Küppers zag het als voorzitter van de Zoeavenbond onder meer als zijn taak op te komen voor de belangen van deze groep stateloze landgenoten. Het echtpaar Küppers-Kirchner, dat aan de Willem II Singel 54 woonde, kreeg dertien nakomelingen en is eveneens begraven op het Oude Kerkhof. Op het grafmonument, vervaardigd door de Roermondse beeldhouwer Jean Geelen (1852-1926), staan beiden afgebeeld op latere leeftijd. Wijzend in de richting van Rome roept voormalig zoeaaf Küppers volgens de gebeeldhouwde tekst op de sokkel van het monument uit: ‘La vrai force est là’, ‘Daar is de ware kracht’.
Ontleend aan John Vaessen, ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond (Roermond 2019) m.m.v. Victor Cillekens
Foto’s Küppers: archief John Vaessen; foto’s Roermondse zoeaven en ontslagbrief: familiearchief Cillekens