Door John Vaessen
In haar toespraak tijdens de plechtigheid bedankte zij hen die haar leven gered hebben en haalde herinneringen op aan haar jeugd die ze in Roermond heeft doorgebracht. Pas in 1995, 53 jaar ná haar geboorte op 1 januari 1942 in Den Haag, was zij via het Dordtse bevolkingsregister achter de waarheid gekomen van een lang verborgen geheim, dat van invloed zou zijn op haar latere leven.
Vondeling
De net één jaar oude Joodse Amalia (Milly) Steinberg werd op vrijdagavond 8 januari 1943 met medeweten van haar biologische moeder Liebe Steinberg-Baumfeld ‘te vondeling gelegd’ op het adres Houttuinen 34 te Dordrecht. Op deze manier probeerde zij, met behulp van derden, haar dochtertje te redden van een eventueel transport naar een vernietigingskamp. Milly’s vader, Sulem Steinberg, was reeds door de nazi’s opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Door het echtpaar Willem en Mary Hofstee, dat deel uitmaakte van het complot, werd Milly in Dordrecht liefdevol opgevoed. Kort na de oorlog vond haar biologische moeder Milly via het Rode Kruis terug en eiste haar op bij haar pleegouders. Tot ontsteltenis van haar Joodse moeder bleek dat het echtpaar Hofstee Milly katholiek had laten dopen. Zij verbrak daarop onmiddellijk het contact met de pleegouders en zou tot haar dood ten opzichte van Milly zwijgen over het feit dat ze haar te vondeling had laten leggen.
Verhuizing naar Roermond
Na haar verblijf in Dordrecht braken in Roermond Milly’s jeugdjaren aan die volgens haar over het algemeen ‘niet prettig’ waren. In 1947 hertrouwde Milly’s moeder te Roermond met de uit Warschau afkomstige Simon Juda Wollheim.
Simon Wollheim was eerder gehuwd geweest met de eveneens in de Poolse hoofdstad geboren Amalie Weinberg. Toen Hitler in 1933 aan de macht kwam, vestigden zij zich via Oberhausen uiteindelijk in het – nu niet meer bestaande – pand aan de Kruisherenstraat 30 in Roermond. Hun in die Duitse plaats geboren zoon Mendel Jakob (Emil) Wollheim werd eveneens slachtoffer van naziterreur. Amalie Wollheim-Weinberg overleed in 1943 en werd begraven op het joodse deel van het Oude Kerkhof in Roermond. Samen met zijn compagnon Elsa Cardozo-Behretz exploiteerde Milly’s stiefvader Simon Wollheim aan de Markt een confectiezaak onder de naam S.A.S. (Sterk Als Staal). Deze ‘tante’ Elsa zou gedurende Milly’s jeugd in Roermond haar steun en toeverlaat worden.
Voor Milly, die door haar pleegouders christelijk opgevoed was, braken moeilijke tijden aan.
Ze kreeg een streng orthodox-joodse opvoeding in een overwegend rooms-katholieke omgeving waardoor ze zich soms erg eenzaam en geïsoleerd voelde, niet wetende dat ze ooit zelf tot zo’n katholieke familie behoord had. In Roermond bezocht Milly de protestantse school gelegen naast de Nederlands Hervormde kerk aan de Minderbroederssingel en volgde op de woensdagmiddag de wekelijkse joodse les in de synagoge. Als enige joodse leerlinge van haar klas bezocht ze de MULO bij de Ursulinen van de Sint-Salvatorschool aan de Zwartbroekstraat, hetgeen ze omschreef als een ‘vreselijke’ periode. De overgang naar de plaatselijke Rijks HBS maakte haar echter gelukkiger. Hier had ze ’Hollandse’ vrienden met wie ze ging zwemmen en zeilen op de Maas en schaatsen op de ondergelopen weilanden. Toen ze zestien was werd ze door haar ouders naar de Joodse HBS in Amsterdam gestuurd.
Londen en Israël
In 1960 vertrok ze, achttien jaar oud, op aanraden van haar ouders naar Londen, waar ze de Brit Joseph (Joe) Horowitz ontmoette. Een jaar later trouwde ze met hem in Roermond. Uit dit huwelijk, dat na 26 jaar beëindigd werd, werden drie kinderen geboren. Haar stiefvader Simon Wollheim en moeder Liebe Baumfeld zijn in 1964 naar Haifa geëmigreerd en aldaar overleden. Sinds 2005 woont Milly in de Israëlische kustplaats Netanya, waar haar kinderen en inmiddels zes kleinkinderen, die in Israël en Londen wonen, haar vaak komen bezoeken.
Een uitgebreide biografie over het leven van Milly Horowitz is opgenomen in het jaarboek Spiegel van Roermond 2023, dat in december is verschenen.
Ontleend aan: John Vaessen, ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op het Oude Kerkhof in Roermond (Roermond 2019); Gert van Engelen, ‘Milly Horowitz, de joodse vondeling in de Houttuinen’, Dordrecht Monumenteel 2019; Hein van der Bruggen, Aspecten van Joods Leven in Roermond en Midden-Limburg 1275-2018 (Hilversum 2021); René E. Taselaar, ‘De geschiedenis van het Joodse gezin Steinberg’, Terugblik ’40-’45 637. Met speciale dank aan Milly Horowitz-Steinberg, Israël. Grote foto: John Vaessen.