Door John Vaessen
Jan Knipping, zoals hij als katholiek jongetje genoemd werd, werd op 15 augustus 1899 te Roermond geboren. Zijn ouders Arnold Knipping, koopman in manufacturen, en zijn uit Venray afkomstige moeder Cisca Sassen woonden aan de Kapellerlaan 15 (huidig nummer). Het welgestelde gezin bestond verder uit nog drie zonen uit het eerste huwelijk van Arnold Knipping en dochter Annette. John Baptist, zoals hij zich later noemde, volgde in Roermond het gymnasium aan het Bisschoppelijk College en was voorbestemd om een briljant academicus te worden. Hij bleek bovendien een toonaangevend kunsthistoricus te zijn, die eveneens als schrijver en spreker door zijn volgers zeer gewaardeerd werd. Opvallend was zijn intreden bij de paters franciscanen, waar hij de kloosternaam Bonfilius aannam, die hij ook vaak gebruiken zou als schrijversnaam.
Loopbaan
Een brede waaier van activiteiten kenmerkte het leven van dr. John Baptist Knipping. Na het behalen van zijn diploma in de wijsbegeerte en psychologie studeerde hij in de jaren 1920/1921 filosofie en theologie aan de universiteit van het Zwitserse Fribourg. De familietraditie volgend koos hij, evenals enkele tantes en neven, voor een religieus leven en trad in bij de franciscanen in Wychen. In 1929 startte hij met zijn studie kunstgeschiedenis, eerst aan de universiteit in Utrecht en daarna aan die van Nijmegen, waar hij in 1939 cum laude promoveerde op zijn proefschrift De Iconografie van de Contrareformatie in de Nederlanden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde Knipping in het studiehuis van de orde in Nijmegen. Hij bleek hier in het laatste oorlogsjaar een grote steun voor vluchtelingen die ondergedoken waren in de kelders van het franciscanenklooster. Tijdens de Duitse bezetting hielp hij bovendien vele Joden om aan deportatie te ontkomen. Zo wist hij katholieke ouders die hij kende te bewegen een verklaring af te geven dat een kind, dat als Joods geregistreerd stond, een onwettig kind van hen was. Op verdenking van dit ‘vergrijp’ heeft hij negen maanden in Arnhem, later in Amersfoort, vastgezeten. Onder welke omstandigheden hij vrijgekomen is, is niet bekend. Op verzoek van het Instituut voor Beeldende Kunsten te Roermond verzorgde hij gedurende het winterseizoen 1948/1949 in zijn geboortestad een cursus over moderne kunst. In 1958 was hij medeoprichter van het Nederlands Filminstituut. John Knipping doceerde vervolgens aan de Opleiding Tekenleraren en de Kunstnijverheidsschool (thans Rietveldacademie) in Amsterdam. Na zijn uittreden bij de franciscanen in 1957 leerde hij Ans Schuurmans kennen, die als partner begripvol tegenover zijn werk bleek te staan. Begin 1959 vestigde hij zich met haar in Amsterdam-Noord, waar hij tot aan zijn overlijden zou blijven wonen.
Van 1967 tot 1969 was hij gastprofessor aan de Florida State University in Tallahassee (USA), waar hij college gaf in de kunstgeschiedenis van de middeleeuwen en de Italiaanse renaissance. In dezelfde periode gaf hij ook lezingen aan de Cambridge University in Boston, Massachusetts. Teruggekeerd in Amsterdam werkte hij zijn proefschrift uit 1939 in het Engels om met als titel Heaven on Earth.
Depressiviteit
Ondanks zijn enorme gedrevenheid en charisma was Knipping manisch depressief, waardoor hij soms instortte en langere tijd niet bereikbaar was. De onder druk van zijn moeder gemaakte keuze voor het kloosterleven zou hieraan ten grondslag gelegen hebben. Het heeft hem bovendien altijd dwars gezeten dat hij niet in aanmerking is gekomen voor een hoogleraarschap aan de Katholieke Universiteit in Nijmegen. Mogelijk konden de bisschoppen zijn bohémien-achtige levensstijl en de volgens hen al te vrije omgang van ‘pater Knipping’ met vrouwen niet waarderen.
John Knipping stierf in het harnas. Gezeten aan zijn schrijftafel in zijn woning te Amsterdam werd hij getroffen door een hersenbloeding. Na weken in coma gelegen te hebben overleed hij op 15 januari 1973. John Baptist Knipping, de ‘vogel die zich niet liet kooien’, werd op 19 januari begraven in het monumentale familiegraf op het Oude Kerkhof in zijn geboortestad Roermond.
Grote foto: John B. Knipping en zijn echtgenote Ans Schuurmans tijdens een bijeenkomst in San Sebastian voor docenten en studenten van de filmacademie; kleine foto: het echtpaar Knipping-Schuurmans op één van hun kunstreizen
Ontleend aan John Vaessen, ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond (Roermond 2019), Brigitte Weusten, Over een vogel die zich niet liet kooien. Leven en werk van John Baptist Knipping (1899-1973) (Nijmegen 2013; incl. foto’s) en Georges Linssen, ‘Album Promotorum Ruraemundensium deel 1’, Spiegel van Roermond 2013