Door John Vaessen
De monumentale begraafplaats het Oude Kerkhof in Roermond wordt vaak in één adem genoemd met een uniek grafmonument dat zich enerzijds op het katholieke deel, anderzijds op het protestantse deel ervan bevindt, boven de scheidsmuur met elkaar verbonden door twee in elkaar grijpende handen: het befaamde ‘graf met de handjes’.
In de negentiende eeuw was het gebruikelijk dat katholieken en protestanten (ook atheïsten) in het algemeen niet op hetzelfde geloofsgedeelte begraven of bijgezet mochten worden. Het gezegde ‘twee geloven op een kussen, daar slaapt de duivel tussen’ is op deze regel van toepassing. In 1842 vond het huwelijk plaats tussen de katholieke jonkvrouw Josephine Caroline Petronella Hubertina van Aefferden (1820-1888) en de protestantse militair Jacob Werner Constant van Gorkum (1809-1880). Josephine was de jongste dochter uit het huwelijk van de rentenier Alexander van Aefferden (1767-1840) en Agnes Petit (1779-1861). Zij had nog acht broers en zusters. Toen in 1839 Limburg in een Belgisch en Nederlands deel werd opgesplitst, vestigden zich vooral militairen uit ‘Holland’ zich in Nederlands-Limburg met een ander geloof en een andere taal. Zo ook de in Amsterdam geboren Constant van Gorkum, zoon van de Oranjegezinde militair en cartograaf Jan Egbertus van Gorkum, die zeer bevriend was met koning Willem I, en Jacoba Lydia de Bère. Het huwelijk tussen Josephine van Aefferden en kolonel Constant van Gorkum werd om verschillende redenen door haar familie sterk veroordeeld en zorgde eveneens voor beroering in het overwegend katholieke Roermond. Om niet te provoceren werd hun huwelijk voltrokken in het Duitse plaatsje Pont, bij Geldern, net over de grens bij Venlo. Het echtpaar ging wonen in het karakteristieke pand aan de Swalmerstraat 51, verhuisde vervolgens in 1861 naar de Graeterhof in Swalmen-Boukoul en bewoonde vanaf 1873 een pand Achter het Kloosterwand. De bezwaren van de familie betroffen niet alleen hun verschillende geloofsovertuiging maar ook het onverteerbare feit dat Josephine van adellijke afkomst was in tegenstelling tot haar elf jaar oudere echtgenoot.
Daarbij kwam nog dat Van Gorkum in Roermond gelegerd was als bevelhebber van het Nederlands koninkrijk. Twee van Josephina’s Belgischgezinde broers, Albertus (1808-1892) en Felix (1811-1842), hadden eerder vanuit Brussel op eigen kosten een bataljon soldaten op de been gebracht met als doel tijdens de Belgische afscheiding (1830/1831) aan Belgische zijde tegen de Nederlanders te strijden. De beide broers moeten de komst van Van Gorkum als zwager in de familie dan ook niet toegejuicht hebben. Na een gelukkig huwelijk van 38 jaar overleed in 1880 de inmiddels tot militiecommissaris benoemde Van Gorkum en werd hij begraven op het protestantse deel van het Oude Kerkhof tegen de muur die de afscheiding vormt met het katholieke deel. Acht jaar later blies Josephine van Aefferden haar laatste adem uit. Zij gaf er de voorkeur aan niet in de familiegrafkelder op de begraafplaats bijgezet te willen worden maar op het katholieke gedeelte, precies tegenover de laatste rustplaats van haar echtgenoot. Links en rechts van de muur werden twee identieke grafmonumenten opgericht, onderling verbonden door twee in elkaar grijpende gebeeldhouwde handen ten teken van hun eeuwige liefde, ook na de dood.
De oorspronkelijk in het familiewapen van Van Gorkum voorkomende spreuk ‘Vivit post funera virtus’ (vrij vertaald: de deugd blijft ook ná de dood bestaan) werd op beide wapenstenen gebeiteld. Er wordt aangenomen dat hun stoffelijke resten onder de fundering van de muur aanwezig zijn zodat de echtelieden, ondanks alle bezwaren tegen hun verbintenis, na hun overlijden toch voor eeuwig naast elkaar rusten. Men gaat ervan uit dat de jonkvrouw deze wijze van begraven op papier heeft laten vastleggen, maar tot op heden is er in archieven geen document gevonden dat hiernaar verwijst. Aannemelijk echter is dat Josephine van Aefferden één en ander met haar vijf kinderen, die overigens allemaal katholiek opgevoed zijn, besproken heeft en dat haar wens op deze manier ten uitvoer gebracht is. Noch de mens, noch de dood kon hen scheiden.
Ontleend aan John Vaessen, ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond (Roermond 2019)
Foto’s: Gemeentearchief Roermond, Edmond Smit, archief John Vaessen