Door John Vaessen
In 2000 werd het Oude Kerkhof te Roermond voorgedragen om in zijn geheel benoemd te worden tot rijksmonument. Elf graven op deze uit 1785 stammende algemene begraafplaats kregen een aparte vermelding. Daaronder ook het graf van Leendert (Leo) de Leeuw (1890-1943), kringleider van de NSB te Roermond. Het graf bevindt zich op ‘de Verloare Kirkhaof’, het gedeelte waar destijds atheïsten, niet-gedoopten en personen die zelfmoord gepleegd hadden hun laatste rustplaats kregen.
Vele vooral oudere Roermondenaren die de Tweede Wereldoorlog bewust mee gemaakt hadden, kwamen in verzet tegen de nominatie van de, volgens hen uiterst omstreden, zerk op zijn graf tot rijksmonument. Mede rekening houdende met deze protesten eiste het College van B&W van Roermond dat het graf bij nader inzien geschrapt zou moeten worden van de lijst van objecten die in aanmerking zouden komen rijksmonument te worden. De Raad voor Cultuur kwam echter in 2001 tot de slotsom dat het graf vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk genoeg was om aangewezen te worden als beschermd monument. Het ging uiteindelijk niet om het gedachtegoed van de ter plekke begraven overledene, maar om een grafmonument met een uit historisch oogpunt gezien, duidelijke nationaalsocialistische symboliek, waarvan er nog slechts een handvol in Nederland aanwezig zijn en daarom zeldzaam.
Familie van Günther Prien
Leo de Leeuw werd geboren in Raamsdonkveer. In Kampen volgde hij de school voor reserveofficieren, de SROI. In 1921 trouwde hij met de in 1898 in Amsterdam geboren Magdalena Margaretha Kilsdonk, dochter van Gerard Kilsdonk en Magda Prien. Gerard Kilsdonk was directeur van de Eerste Nederlandse Rijwiel- en Machinefabriek (v/h Burgers), destijds gelegen aan de Veeladingstraat, thans Wonen Limburg. Schoonzoon Leo de Leeuw werd onderdirecteur bij deze fietsenfabriek. Zijn sterke gevoelens voor het nationaalsocialisme heeft hij ongetwijfeld meegekregen van zijn schoonouders; Gerard Kilsdonk werd in 1945 gearresteerd wegens collaboratie met de Duitsers en zijn uit Hamburg afkomstige echtgenote Magda Prien was een tante van Günther Prien (1908-1941), de legendarische duikbootcommandant die in de Tweede Wereldoorlog in de Britse marinebasis Scapa Flow 31 geallieerde schepen tot zinken gebracht heeft, waaronder het vlaggenschip de HMS Royal Oak. In Nazi-Duitsland werd hij als een nationale held gezien.
Symboliek
De Leeuw raakte begin 1943, mede gezien de voor de Duitsers rampzalig verloren slag om Stalingrad, alle vertrouwen in een goede afloop van de oorlog kwijt. Op 24 januari van dat jaar koos hij voor zelfdoding door het, zittend aan zijn bureau, innemen van cyaankali. De zelfmoord verklaart zijn laatste rustplaats op het ongewijde gedeelte van de begraafplaats. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid is de natuurstenen grafzerk door zijn echtgenote ontworpen. Deze is uitgevoerd in een aan het NSB-embleem gerelateerde driehoeksvorm en toont een gebeeldhouwde graal, waaruit de Germaanse levensvlam oprijst. Deze symboliek vindt waarschijnlijk zijn oorsprong vanuit de Nationaal-Socialistische Vrouwen-Organisatie. Het motto van de NSVO was ‘Het hartvuur heilig, het haardvuur veilig’.
Julia Op ten Noort
Eén van de voortrekkers van deze organisatie was Julia Op ten Noort. Na haar vertrek uit deze beweging richtte zij op 1 september 1942 in Heythuysen een nationaalsocialistische eliteschool voor meisjes op, de Reichsschule für Mädel (nu de Kreppel). Bekend is dat Marga de Leeuw-van Kilsdonk bevriend was met Julia Op ten Noort en met enige regelmaat vanuit Roermond de school in Heythuysen bezocht. De draagspeld van deze vrouwenorganisatie, voorstellende een afbeelding van een schaal met vuur omringd door de spreuk, is ongetwijfeld mede de inspiratie voor haar geweest bij het ontwerpen van het monument op het graf van haar echtgenoot. Op 27 januari 1943 werd Leendert (Leo) de Leeuw, 51 jaar oud, vanaf zijn woonadres aan het Wilhelminaplein (in de oorlog Venloscheplein genoemd) onder grote publieke belangstelling naar zijn laatste rustplaats gebracht.
Ontleend aan John Vaessen, ‘Dood, maar niet vergeten’. Graven en grafkelders op ‘den Aje Kirkhaof’ in Roermond (Roermond 2019), m.m.v. Nico Jager †, Groningen
Foto’s: archief John Vaessen