Roermond en Weert, en trouwens bijna heel Nederlands Limburg, hoorden tot 1839 niet bij Nederland, maar bij wat nu België heet. Dat gebied werd van 1780 tot 1790 geregeerd door een vooruitstrevende vorst, Jozef II van Oostenrijk. Eén van de vernieuwingen die hij doorvoerde was een verbod op begrafenissen in kerken en op kerkhoven. Hij wilde hiermee de verspreiding van ziektes voorkomen, een hygiënemaatregel dus.In de rest van het huidige Nederland werd zo’n verbod pas veel later ingevoerd. Wel waren daar in de achttiende eeuw soms idealisten die om hygiënische reden privébegraafplaatsen stichtten, zoals de begraafplaats Ter Navolging in Scheveningen (1777). Maar de Nederlandse plaatsen met de oudste algemene begraafplaatsen zijn Roermond en Weert.
Een nieuwe begraafplaats buiten de stad
Op 14 juli 1784 kondigde het Hof van Gelre in Roermond het verbod van Jozef II op begrafenissen binnen de bebouwde kom af. Begrafenissen in kerken waren per direct verboden, begrafenissen op kerkhoven waren alleen nog toegestaan tot 1 november van dat jaar. Als er toch een overledene in een kerk of op een kerkhof werd begraven, moest het lijk worden herbegraven op kosten van de schuldige, die bovendien een boete van duizend gulden kreeg. Degene die het delict bij de overheid aangaf, werd beloond met één derde van die boete. Zoals veel plaatsen haalde Roermond de termijn van 1 november niet. Maar een half jaar later, op 2 mei 1785, vond de eerste begrafenis op het nieuwe terrein bij de Kapel in ’t Zand plaats en op 30 mei van dat jaar wijdde de bisschop het katholieke deel van het nieuwe ‘Algemeyne Kerkhof’ in. Dat lag niet bepaald op een A-locatie: aan de uiterste rand van het grondgebied van de stad, tussen de Belaetenhof (een kleine boerderij waar lepralijders afgescheiden van andere mensen leefden) en de Galgenberg (waar ter dood veroordeelde misdadigers werden terechtgesteld en hun lijken tentoon werden gesteld). In Weert was de nieuwe begraafplaats al eind 1784 in gebruik genomen.
Monumentaal
Graven uit de oudste periode zijn er niet meer, maar nog wel veel graven uit de negentiende eeuw. Daar zijn grafkapellen bij, zoals die van de Roermondse bisschoppen. Ook zijn er spectaculaire grafmonumenten. Het grafmonument van Johan Küppers bestaat uit een levensgroot beeld van de overledene in zoeavenuniform met naast hem zijn vrouw. Zoeaven waren vrijwilligers die als soldaat dienst namen in het leger van de paus, die in de negentiende eeuw zijn grondgebied moest verdedigen tegen de Italiaanse nationalisten.
Bekend is het ‘graf met de handjes’ voor het echtpaar Van Gorkum-Van Aefferden. Hij was een protestantse officier, zij een dame uit een vooraanstaande katholieke familie. Hij ligt op het protestantse deel van de begraafplaats, zij aan de andere kant van de scheidingsmuur op het katholieke deel. In hun gezamenlijke grafmonument houden ze over de muur heen elkaars hand vast. Minder bekend, maar niet minder bijzonder zijn de negentiende-eeuwse grafkelders en ijzeren hekwerken. Ook zijn er opvallende graven en monumenten uit later tijd, zoals een rij oorlogsgraven. Een monumentje met het opschrift ‘Nooit gekende schoonheid’ is opgericht voor doodgeboren en na de geboorte gestorven baby’s, voor wie vroeger geen plaats was op een katholieke begraafplaats omdat ze niet gedoopt waren. Op het nieuwe joodse gedeelte staat een gedenksteen voor de leden van de familie Lehmann-Wolf. Zij werden het slachtoffer van de Holocaust; hun resten belandden in massagraven ergens in Oost-Europa.
Groen
Door de lange bomenlanen en doordat het Oude Kerkhof al meer dan twee eeuwen oud is, is er een fraaie begroeiing ontstaan. De begraafplaats is het hele jaar door een sfeervol park met een grote variatie aan grote, oude bomen.
Toen het Oude Kerkhof vol raakte, is er een nieuwe begraafplaats aan Kitskensdal ingericht. In 1948 werd het Oude Kerkhof daardoor een soort openluchtmuseum. Maar toen er door de ruiming van oude graven weer ruimte ontstond, werden begrafenissen op het Oude Kerkhof in 2010 weer toegestaan. Een sfeervollere laatste rustplaats is in Roermond haast niet denkbaar.
Grote afbeelding: het ‘graf met de handjes’. Foto: John Vaessen.