De Duitsers zijn nog maar een paar dagen in het land als op 13 mei 1940 de eerste bommen op Roermond vallen. Zowel dan als bij bominslagen later dat jaar en in 1941 en 1942 blijft het telkens bij materiële schade. Dat verandert op 27 januari 1943 als de bewoonster van een pand aan de Molenweg door een voltreffer om het leven komt. Vanaf dat ogenblik, zo blijkt al gauw, zijn geallieerde luchtaanvallen op Duitsland aan de orde van de dag. Omdat Roermond binnen de aanvliegroute ligt, klinkt steeds vaker luchtalarm. Regelmatig komt het tot luchtgevechten boven de stad en lossen in nood geraakte bommenwerpers hun last of veroorzaken neergestorte toestellen aanzienlijke schade.
Zodra de oprukkende geallieerden in september 1944 Limburg naderen, raakt Roermond in de greep van het oorlogsgeweld. Op 1 september wordt een Duitse munitietrein ten oosten van de stad vanuit de lucht bestookt en vliegt in brand. Woningen in de buurt vatten eveneens vlam. Niet alleen de trein, ook het station en een Duits konvooi van zeven locomotieven op de spoorbrug bij Buggenum worden onder vuur genomen.
Tot half november zijn het stationsemplacement en de twee bruggen over de Maas een vast doelwit van geallieerde bommenwerpers omdat de Duitsers langs die weg versterkingen aanvoeren naar het front dat inmiddels op de westelijke Maasoever ligt. Hoewel het begrip precisiebombardement al bestaat, is daar in de praktijk en zeker bij slecht weer weinig van te merken. Verscheidene bombardementen op het rangeerterrein bij het station in oktober en november mislukken, maar kosten meerdere inwoners het leven en richten veel schade aan in de omgeving en ver daarbuiten. Voor de verkeersbrug over de Maas geldt lange tijd hetzelfde, maar bij het bombardement van 28 oktober – het is een zonnige en heldere dag – krijgt de brug twee voltreffers. Voortaan kunnen de Duitsers alleen nog de spoorbrug bij Buggenum gebruiken voor het overzetten van voorraden en zwaar materieel. Vanaf nu concentreren de bommenwerpers zich op dit doelwit. Het blijkt een vrijwel onmogelijke opgave: de aanvallen van 29 oktober en 4, 6 en 8 november mislukken allemaal of worden op het laatste moment afgeblazen wegens het slechte weer.
De verkeersbrug bij Roermond na het geslaagde bombardement van 28 oktober 1944. Dat het doel vaak is gemist, tonen de talrijke bomkraters in de wijde omtrek. Linksboven is een van de vele tankgrachten te zien die kort tevoren onder dwang zijn aangelegd door Russische krijgsgevangenen en mannen uit de eigen bevolking.
Foto: Gemeentearchief Roermond
De verkeersbrug over de Maas heeft twee voltreffers gekregen en is onherstelbaar beschadigd. Menig Roermondenaar haalt opgelucht adem en komt tot de conclusie dat verdere bombardementen achterwege kunnen blijven. Dat blijkt al gauw een misrekening te zijn.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Enkele uren na het geslaagde bombardement van 28 oktober 1944 fotografeert een Brits verkenningstoestel de kapotte brug vanuit het noorden.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Er is haast geboden want volgens de planning begint op 14 november een groot offensief om de Duitsers van de westelijke Maasoever te verdrijven. Als hun bevoorrading via de brug bij Buggenum is weggevallen, levert dat een aanzienlijk voordeel op. Zaterdag 11 november is een stralende dag: ‘Bombenwetter’, zoals de Duitsers zulk weer cynisch noemen. Al om 9 uur ’s morgens loeien de sirenes. Even later naderen veertig bommenwerpers die een deel van hun last boven de spoorbrug afwerpen maar geen doel treffen. Mogelijk hebben sommige bemanningsleden tijdens de duikvlucht een goederentrein (met gestolen meubelen) op het station waargenomen. Hoe dan ook, kort na 11 uur ’s morgens keren de 40 toestellen terug. Komend vanuit het noorden vliegen ze over de stad, beschrijven een halve cirkel en scheren laag over het centrum om weer in noordelijke richting te verdwijnen. Even later verschijnen ze opnieuw en duiken ter hoogte van het Wilhelminaplein (door de Duitsers omgedoopt in Venloseplein) naar beneden. Talrijke dagboeken getuigen van wat er dan gebeurt:
“We vliegen de trappen van de kelder af en op het trapje horen we de eerste bom inslaan. De ene na de andere bom komt aangefloten, telkens weer ’n nieuw vliegtuig. ’t Is om gek van te worden. Bij iedere slag schudt de kelder. Opeens weer een duik… ’n slag of beter ’n geweldig gekraak en ‘t is gebeurd!! Alles is zwart. Alle kaarsjes zijn uit en ’n geweldige stofwolk die niet te beschrijven valt, vult de kelder. Ik pak mijn zakdoek en spuug er net zo lang in tot ie nat is en daar adem ik door om het stof tegen te houden. De aanval duurt ’n kwartier en ik ga, nog een beetje trillend op m’n benen, naar boven. Wat ’n ravage. In de tuin zijn twee bommen gevallen. Het muurtje helemaal aan poeder en het zand uit de tuin heel hoog opgespoten door de vensters in de kamer. Ramen kapot en alles vol scherven, zand, glas en stenen. De aanblik van de stad: verschrikkelijk.”
In nog geen vijftien minuten, na drie aanvalsgolven, zijn delen van de binnenstad herschapen in één gigantische puinhoop. Monumentale panden aan de Marktstraat, Neerstraat, Hamstraat, en Bergstraat zijn weggevaagd of onherstelbaar beschadigd. Hier en daar is brand uitgebroken. Ontsteltenis en boosheid overheersen. Waarom deze zinloze daad? Zo vraagt menigeen zich boos en vertwijfeld af. Waarom deze 33 doden en bijna 100 gewonden? Treinen rijden er al lang niet meer, alle baanvakken zijn op één na geblokkeerd en van de brug over de Maas is na het bombardement van 28 oktober vrijwel niets meer over. De BBC strooit extra zout in de wond door diezelfde dag bekend te maken dat het spoorwegknooppunt met succes is gebombardeerd. Daar is niet één bom gevallen. Een uur na de luchtaanval is de trein met gestolen goederen ongehinderd richting Duitsland vertrokken.
Ruim twee meter aan puin is er overgebleven van dit op 11 november weggevaagd pand in de Hamstraat.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Verwoestingen in de Markstraat als gevolg van het bombardement van 11 november 1944. De foto is kort na de bevrijding gemaakt.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Een van de zwaarst getroffen straten bij het bombardement van 11 november is de Veldstraat. Hier vallen veel dodelijke slachtoffers. De puinhopen zijn amper te overzien. Het ontvolkte Roermond is kort tevoren bevrijd door de Amerikanen en het puinruimen moet nog beginnen. Fotograaf Mathieu Koch legt de treurige aanblik van de eens zo drukke straat vast.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Overal hetzelfde beeld in de Roermondse binnenstad: puinhopen en nog eens puinhopen. Het jochie is er maar bij gaan zitten en ziet een slenterende Amerikaan voorbij komen. Fotograaf Mathieu Koch legt het moment vast. Roermond is nog maar net bevrijd, maar wat valt er te vieren in de leeggejaagde, leeggeroofde en zwaar gehavende stad?
Foto: Gemeentearchief Roermond
Roermond heeft niet alleen geleden onder de bombardementen van oktober en november 1944. Nadat Britse troepen midden november de Maas hebben bereikt, wordt de stad onafgebroken met zwaar artillerievuur bestookt. Overal slaan granaten in en de inwoners zetten het leven noodgedwongen in kelders voort. Hier en daar breekt brand uit. Een beeld van de zuidoostzijde van de gehavende Markt.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Een overzicht van vernielingen in de binnenstad. De foto is in de winter van 1945 genomen vanuit een toren van de Munsterkerk. Op de voorgrond de Munsterstraat met halverwege een stel verticaal ingegraven spoorstaven, bedoeld om de geallieerden de doorgang te beletten. Helemaal bovenaan is de Maas nog net zichtbaar. De Duitse strategen gaan ervan uit dat de aanval op de stad door een oversteek van deze rivier zal plaatsvinden. Ze vergissen zich: de stad wordt vanuit het zuiden en zuidoosten bevrijd.
Foto: Gemeentearchief Roermond
Ondanks Britse en Amerikaanse pogingen de spoorbrug bij Buggenum door bombardementen te vernielen, zodat de Duitsers langs die weg geen versterkingen meer kunnen aanvoeren naar het gebied op de westoever, blijft de brug intact (let op de talrijke bomkraters in de omgeving). Bij hun terugtocht blazen de Duitsers het westelijk deel van de brug op 16 november op. Midden rechts ligt de stuw bij buurtschap De Weerd bij Roermond. Ook daar zijn bomkraters te zien. Let ook op de tankgrachten rechtsboven en -onder.
Foto: collectie Hugo Levels, Neer
Gebruikte bronnen
Eric Munnichs, Van kazemat tot kelderleven (z.p. 2007)
Fook Nederveen, Van bisschopsstad tot frontstad (Roermond 1978)
Collectie A. Cammaert Maastricht, dagboek broeder Wendel Jordans (tevens schenking aan Gemeentearchief Roermond)
Maas en Roerbode 12-11-1945, 11-11-1954 en 8-11-1969
De Nieuwe Limburger 11-11-1964
Gazet van Limburg 11-11-1964
Limburgs Dagblad (editie Roermond) 24-11-1984
Gemeentearchief Roermond:
- toegang 2008 (archief Politieke Opsporingsdienst), inv.nr. 173
- toegang 2002 (archief gemeentepolitie), inv.nrs. 339, 410, 430 en 520
- toegang 7005 (Collectie Oorlogsdocumentatie): inv.nrs. 2 en 4 (algemene overzichten), 71 en 112 (dagboek Jeane Groenendaal), 115 (dagboek Henri Lafleur), 116 (dagboek mevrouw Smeets-Verbunt), 117 (dagboek zusters van de Steenen Trappen), 122 (dagboek Hendrikus Kanters), 124 (dagboek NN), 126 en 127 (dagboek Jo Minten), 128 (dagboek Mia Bremmers), 129 (oorlogsherinneringen zusters Ursulinen van St. Salvator), 140 (oorlogsherinneringen zuster Agnes Remmers), 140A (dagboek Yvonne Wilhelmine van Crugten), 140B (brief Wilhelmus Höppener dd. 14-3-1945), 355 (dagboek Jacques Adang), 358 (dagboek Sjra Houwen)